Historia muzeum
W dniu 1 października 1887 roku założono w Kamenz „Gebirgsverein zu Kamenz”, który stanowił fundament pod badania przyrodnicze i prehistoryczne. W otwartym w 1895 roku hotelu Hutberg urządzono salę dla klubu górskiego. Tutaj znalazły swoje pierwsze miejsce różne eksponaty z dziedziny geologii, zoologii, botaniki, archeologii i historii kultury.
Pierwsze pomysły na założenie muzeum historii lokalnej w Kamenz pojawiły się w latach dwudziestych ubiegłego wieku. Głównie dzięki staraniom archiwisty miejskiego dr. Gerharda Stephana w 1931 roku powstało Muzeum Historii Miasta, w którym początkowo zebrano i wyeksponowano wiele historycznych i prehistorycznych zbiorów miasta. W tym czasie udało się również rozpocząć poszerzanie zbiorów i prace badawcze z zakresu historii kultury.
Od lat 30. XX wieku badaniami przyrodniczymi zajmował się oddział Towarzystwa Przyrodniczego „Isis” (Budziszyn) w Kamenz, który w 1939 roku przejął również zbiory Stowarzyszenia Górskiego. Początek II wojny światowej to poważne ograniczenia w gromadzeniu i opracowywaniu materiałów z zakresu historii lokalnej. W 1943 roku Muzeum Historii Miasta zostało zamknięte. W grudniu 1944 roku w Kamenz odbyło się ostatnie spotkanie Towarzystwa Badań Przyrodniczych „Isis”. W czasie wojennej zawieruchy zarówno zbiory przyrodnicze, jak i historyczne i prehistoryczne trzeba było kilkakrotnie pakować i przenosić.
Dopiero na początku 1954 roku zarówno na zbiory przyrodnicze, jak i historyczne przeznaczono pomieszczenia w ratuszu, gdzie już rok później udostępniono je zwiedzającym. Szybko okazało się, że nowa kwatera nie może być rozwiązaniem stałym. Niektóre części kolekcji musiały pozostać w budynku Lessinghaus i Lessingschule.
W 1957 roku rada miejska Kamenz podjęła decyzję o udostępnieniu muzeum budynku Ponickauhaus, jednej z najstarszych kamienic w mieście. Wraz z możliwością przeniesienia zbiorów muzealnych do Ponickauhaus pojawiło się pragnienie stworzenia „prawdziwego” muzeum historii lokalnej. Jednak w Ponickauhaus mieszkało jeszcze dziesięć rodzin, mieściły się tu biura adwokackie oraz spółdzielnia młynarska i piekarska, a na parterze prowadzono sklep.
Kiedy w 1959 roku przekazano muzeum dwa pierwsze pomieszczenia, zabrakło miejsca na zorganizowanie uporządkowanej działalności muzealnej. Małymi krokami kamienicę oddano w ręce muzeum i przebudowano.
W 1961 roku na terenie dawnego sklepu otwarto pierwszą stałą ekspozycję. Jednocześnie gromadzono i powiększano zbiory, powstawały działy biologii, geologii i historii kultury, co stopniowo nadawało budynkowi oblicze muzeum krajobrazu.
W 1968 roku otrzymało ono nazwę „Museum der Westlausitz Kamenz” [Muzeum Łużyc Zachodnich w Kamenz]. Stanowiło to jasny sygnał, że w centrum uwagi znajdują się Górne Łużyce.
W 1977 roku z Ponickauhaus wyprowadziła się ostatnia rodzina. W tym samym roku ukazała się pierwsza publikacja muzeum.
W latach 1978/79 rekonstrukcja skrzydła bocznego umożliwiła powiększenie i modernizację powierzchni ekspozycyjnej. Na poddaszu miejsce znalazły zbiory zoologiczne, natomiast utworzenie na parterze pracowni preparowania zapewniło zoologom znacznie lepsze warunki pracy.
Obok muzeów przyrodniczych w Dreźnie i Görlitz, w latach 80. XX wieku muzeum stało się ważnym ośrodkiem badań i edukacji przyrodniczej we wschodniej Saksonii. Szczególnie mocną stroną muzeum okazała się współpraca z wolontariuszami - konserwatorami przyrody i zabytków w ramach Związku Kulturalnego, co pozwoliło na ścisłe powiązanie powiększania zbiorów z pracą naukową. Wraz z rozwojem sytuacji politycznej po 1989 roku ukierunkowanie muzeum i zewnętrzne warunki ramowe zostały ponownie wystawione na próbę.
W 1991 roku patronat nad Muzeum Łużyc Zachodnich, instytucją o charakterze regionalnym, objął powiat Kamenz. Duże zmiany społeczne wymagały gruntownego przemyślenia i przemodelowania metod pracy oraz struktury muzeum. Był to czas przełomu i reorientacji, naznaczony problemami ekonomicznymi i nowoczesnymi koncepcjami.
Przy wsparciu Niemieckiej Fundacji Federalnej Środowisko w Centrum Edukacyjnym Kamenz część przeznaczoną na zbiory i roboczą muzeum udało się powiększyć o magazyn wystawowy o powierzchni 1500 m.kw. Wraz z otwarciem Sammelsurium latem 2000 roku muzeum zyskało nowoczesne zaplecze badawcze i kolekcyjne.
2000-2002: Zmiany w Ponickauhaus. Elementarium, zaprojektowane jako żywy dom nauki, jest obecnie otwarte dla zwiedzających od piwnicy aż po dach.
Równolegle z przebudową Elementarium miasto Kamenz odnowiło znajdujący się naprzeciwko budynek Malzhaus. Tutaj powstały magazyny i wystawy poświęcone miejskim zbiorom historycznym. Szklany most do Elementarium połączył oba budynki muzeum, dzięki czemu od 2004 roku zwiedzający mogą spacerować po różnych strefach obu muzeów.
